Eradykacja choroby Heinego-Medina (POLIO)

Obecnie światowi przywódcy zmagają się z trwałą redukcją zakażeń chorób takich jak: malaria, żółta gorączka, czy choroba Heinego-Medina. Głównym celem eradykacji POLIO jest eliminacja źródła zakażenia oraz odcięcie dróg szerzenia się zakażeń.

Choroby zakaźne, obok chorób cywilizacyjnych, stanowią poważny problem zdrowotny na świecie. Istnieje kilka dróg redukcji zakażeń m.in. kontrola, eliminacja, wygaśnięcie czy eradykacja, czyli całkowite zwalczenie choroby i niewystępowanie wywołującego ją patogenu.

Eradykacja jest globalnym wyzwaniem dla społeczeństwa i nie zawsze przynosi oczekiwane rezultaty. Jednak jej zaletą jest całkowite zahamowanie nowych zakażeń. Wymaga zatem dużego nakładu sił, determinacji i środków finansowych, ale w konsekwencji jej rezultaty są trwałe.

Czym jest polio?

Polio (choroba Heinego-Medina, łac. poliomyelitis anterior acuta, nagminne porażenie dziecięce, zapalenie rogów przednich rdzenia kręgowego) jest wirusową chorobą zakaźną, przenoszona drogą fekalno-oralną. Jest to choroba „brudnych rąk”, ponieważ zakażenia szerzą się głównie poprzez bezpośredni kontakt z zakażonym człowiekiem, kontakt ze skażonymi przedmiotami, spożywanie skażonych pokarmów, na skutek  nieprzestrzegania zasad higieny.

Możliwe jest także przeniesienie zakażenia drogą kropelkową. Jedynym rezerwuarem zakażenia jest człowiek. Wirusy polio obecne są w kale, czy wydzielinie z gardła. Mogą znajdować się w wodzie pitnej, ściekach i innych zbiornikach wodnych.

Jeśli  poliowirusy przedostaną się do OUN mogą spowodować uszkodzenie nerwów, co może prowadzić do niedowładu lub porażenia mięśni. Na polio chorują głównie dzieci do 5 r.ż. Objawy występują zwykle po 7-14 dniach od zainfekowania, a chorzy wydalają wirusy z kałem nawet do 6. tygodni od zakażenia.

Okres największej zakaźności występuje od kilku dni przed pojawieniem się pierwszych objawów do 3-4 tygodni po ich wystąpieniu. Choroba przebiega z asymetrycznymi niedowładami lub porażeniami wiotkimi mięśni szkieletowych.

Do głównych objawów należą: bóle głowy, poczucie ogólnego rozbicia, nieżyt żołądkowo-jelitowy, uczucie sztywności karku i pleców, podwyższona temperatura, ale może dojść także do zapalenia opon mózgowo-rdzeniowych, porażenia wiotkiego mięśni szkieletowych kończyn oraz tułowia łącznie z mięśniami odpowiedzialnymi za oddychanie włącznie. 1/200 infekcji prowadzi do nieodwracalnego porażenia, a 5% – 10% chorych umiera, gdyż mięśnie oddechowe zostają unieruchomione.

Ogólnoświatowy Program Eradykacji Poliomyelitis (ang. Global Polio Eradication Initiative)

WHO oraz UNICEF są partnerami ogólnoświatowego Programu Eradykacji Poliomyelitis (GPEI, ang. Global Polio Eradication Initiative). Celem Programu jest dotarcie do każdego dziecka ze szczepionką i zapewnienie przyszłym pokoleniom świata wolnego od polio.

W ramach programu organizuje się masowe akcje szczepień w krajach o słabszej infrastrukturze oraz kontynuuje się szczepienia we wszystkich krajach świata, w których wyeliminowano już zachorowania.

Dzięki wdrożeniu i kontynuacji programu udało się zredukować liczbę zakażeń na świecie z około 350 tys. potwierdzonych przypadków w 1988 r. do liczby 143. zachorowań w 2019 r. (co daje ograniczenie liczby zachorowań o 99%!).

GPEI zaczęto wdrażać, gdy na terenie 125. państw wciąż odnotowywano nowe przypadki zakażeń. Ostatnimi krajami, które przystąpiły do programu eradykacji polio w 2000 r. były Demokratyczna Republika Kongo oraz Sierra Leone, które ze względu na konflikty wewnętrzne odwlekały etap przystąpienia do Programu. Obecnie choroba występuje tylko w najbiedniejszych regionach świata.

W ciągu ostatnich 20 lat globalna sieć ponad 20 mln wolontariuszy na całym świecie zaszczepiła już prawie 3 mld dzieci. Świat może zostać uwolniony od polio – przy zaangażowaniu wszystkich: od rodzica, przez pracownika rządowego i przywódcę politycznego, po społeczność międzynarodową.

Szczepienia

Istnieją trzy typy serologiczne dzikiego wirusa polio, z których żaden nie może przetrwać przez długi czas poza organizmem ludzkim. Od 1999 r. typ II dzikiego wirusa polio nie został wyizolowany nigdzie na świecie, co może oznaczać, że doszło do eradykacji tego serotypu (według oficjalnego komunikatu WHO został wyeradykowany na świecie w 2015 r.).

Od stycznia do września 2020 r. zakażenia I typem serologiczym wirusa odnotowano w dwóch krajach: Pakistanie oraz Afganistanie.

Najskuteczniejszą metodą zapobiegania zakażeniom wirusem polio są szczepienia ochronne. W chwili obecnej dostępne są dwa rodzaje szczepionek:

• Doustna szczepionka przeciwko polio, OPV (ang. oral polio vaccine) w skład której wchodzą żywe, atenuowane trzy serotypy wirusa i kosztuje ona kilkanaście centów amrykańskich, może też ją podać każdy;
• szczepionka inaktywowana, IPV (ang. inactivated polio vaccine) zawierająca nieaktywne cząsteczki wirusa typu 1, 2 i 3. Podawana jest podskórnie lub domięśniowo.

Warto zapamiętać, że pierwszy na świecie atenuowany szczep wirusa polio uzyskał Hilary Koprowski. Po raz pierwszy szczepionka opracowana przez prof. Koprowskiego została podana w 1950 r., a pierwsze masowe szczepienia tym preparatem miały miejsce w 1958 r. w  Kongo. W  1959 r. rozpoczęto masowe szczepienia polskich dzieci szczepionką Koprowskiego, co spowodowało zahamowanie epidemii, która trwała w Polsce od 1951 r.

Podsumowanie

Niektóre społeczności na świecie bojkotują szczepienia przeciwko polio. Akcje bojkotowania szczepień prowadzone były m.in. w Pakistanie. W krajach muzułmańskich dochodziło nawet do zabójstw pracowników służby zdrowia, którzy wykonywali szczepienia.

Przypadki polio były w ostatnich kilkunastu latach nadal odnotowywane: w 2004 r. w Sudanie potwierdzono przypadek polio, pierwszy po 3. latach bez odnotowanego przypadku. W 2012 r. kilkorga pacjentów z polio zostało hospitalizowanych w Syrii ogarniętej wojną domową.

Dzięki wieloletnim masowym szczepieniom, ryzyko zachorowania na Poliomyelitis w Polsce jest bliskie zeru. Dopóki jednak występują zachorowania w niektórych regionach Azji i Afryki, istnieje ryzyko zawleczenia zachorowań do Europy, powodując, że niezaszczepione dzieci mogą zachorować.

Redakcja

Źródło:

• • • 1. 1. WHO. Polio eradication. https://www.who.int/news-room/facts-in-pictures/detail/polio-eradication (stan z dn. 10.02.2021 r.).
         2. Wypych-Ślusarska A., Głogowska-Gruszka A., Kasznia-Kocot J., et al.: Infectious diseases in crisis. Part I. Armed conflicts. Hygeia Public Health. 2014. Vol. 49, No. 2, 181-185.
         3. Majkut G., Gałęcki J., Krzyżaniak A., et al.: Global eradication of infectious diseases – problems and challenges based on polio virus eradication campaign. Probl Hig Epidemiol. 2013. Vol. 94, No.1, 16-20.
         4. Kacperski K., Ferschke W. Polio – niedokończona eradykacja . Groźba nawrotu chorób wirusowych uznanych za zwalczone na całym świecie. Nadzór nad zakażeniami. 2015, 10-15.
         5. Kuryk Ł., Wieczorek M., Litwinska B. et al.: Polio- zagadkowy wirus. Post. Mikrobiol. 2013. Tom 52, Nr 2. 143–152.
         6. PZH. Podsumowanie – Szepionka przeciw poliomyelitis. https://szczepienia.pzh.gov.pl/szczepionki/poliomyelitis/ (stan z dn. 15.02.2021 r.).
         7. Medycyna Podróży. https://medycynatropikalna.pl/choroba/poliomyelitis (stan z dn. 15.02.2021 r.).
         8. Kuryk Ł., Wieczorek M., Litwińska M.: Polio – zagadkowy wirus. http://www.pm.microbiology.pl/web/archiwum/vol5222013143.pdf (stan z dn. 15.02.2021 r.).