Niepożądane działania leków, niebezpieczne interakcje, pominięcie istotnego leku w terapii, podanie innego leku niż ten, który był zlecony – to tylko niektóre aspekty związane ze stosowaną farmakoterapią, które mogą prowadzić do pogorszenia stanu zdrowia pacjenta, jego hospitalizacji, a nawet zgonu. Do wielu takich przypadków dochodzi wówczas, gdy mamy do czynienia z brakiem istotnych informacji na temat leków przyjmowanych przez pacjenta, gdy brakuje właściwej komunikacji pomiędzy poszczególnymi zawodami medycznymi, a także wtedy, gdy pacjent jest przyjmowany do szpitala, przenoszony na inny oddział oraz wypisywany ze szpitala do domu lub ośrodka opieki długoterminowej.
Aby zaradzić tym sytuacjom, Światowa Organizacja Zdrowia (WHO) wydała w 2007 r. dokument dotyczący koncyliacji lekowej. Pojęcie to jest w nim definiowane jako formalny proces uzgadniania listy leków, w ramach którego personel medyczny prowadzi dialog z pacjentem oraz między sobą w celu zapewnienia dokładnych i pełnych informacji o farmakoterapii podczas przekazywania opieki nad chorym.
Bezpieczeństwo pacjenta a koncyliacja lekowa
Błędy lekowe są jedną z czterech głównych przyczyn utraty zdrowia oraz zgonów w systemach ochrony zdrowia na całym świecie. Około połowa błędów lekowych, na które narażony jest pacjent powstaje podczas przyjęcia lub wypisu pacjenta ze szpitala lub przenoszenia go na inny oddział. Prawie 30% tych błędów może spowodować zagrożenie dla zdrowia pacjenta. Dodatkowo, ponad 67% dokumentacji medycznej zawiera jeden lub więcej błędów dotyczących leków, przy czym u 30% do 80% pacjentów notuje się rozbieżności pomiędzy lekami jakie pacjentowi zlecono w szpitalu a tymi, które przyjmował w domu. W przypadku kiedy przekazywanie opieki nad pacjentem ze szpitala do domu odbywa się w nieprawidłowy sposób, konsekwencje mogą być daleko idące. Może to być np.: ponowna hospitalizacja, pojawienie się zdarzenia niepożądanego, a nawet zgon pacjenta.
Wiele badań na temat zdarzeń niepożądanych prowadzonych w krajach UE wskazuje na to, że od 6,3% do 12,9% pacjentów hospitalizowanych doświadcza przynajmniej jednego zdarzenia niepożądanego podczas przyjęcia do szpitala, z czego od 10,8% do 38,7% pacjentów pada ofiarą niepożądanego zdarzenia związanego ze stosowanymi lekami. W związku z powyższym, ważne jest zebranie dokładnej i wiarygodnej informacji na temat leków jakie pacjent stosuje. Dotyczy to przede wszystkim sytuacji, kiedy pacjent wędruje z jednego poziomu opieki na inny. Zebrana informacja powinna zawierać nazwy, dawki, częstość i sposób podania leków, po to aby móc porównać wcześniejszą listę leków przyjmowanych przez pacjenta z listą aktualną. Tylko wówczas można podejmować trafne decyzje terapeutyczne, eliminując lub modyfikując niezgodności, które pojawiły się w związku ze zmianą miejsca pacjenta w systemie opieki zdrowotnej. Taki proces nazywany koncyliacją lekową, wpływa bezpośrednio na bezpieczeństwo pacjenta.
Wykazano, że miejsca, w których koncyliacja lekowa jest prowadzona w sposób prawidłowy i przy zaangażowaniu wszystkich pracowników medycznych, tam liczba niepożądanych zdarzeń i błędów związanych z lekami znacznie się obniżyła. Celem procesu koncyliacji lekowej jest zapewnienie przekazania dokładnych i spójnych informacji o lekach przyjmowanych przez pacjentów przy zmianie sprawowania nad nimi opieki. Proces ten obejmuje każdego pacjenta i personel medyczny na wszystkich poziomach opieki zdrowotnej.
Gdzie i kiedy powinna być prowadzona koncyliacja lekowa?
Proces koncyliacji lekowej powinien być prowadzony wszędzie tam, gdzie pacjent jest przekazywany z jednego miejsca leczenia do drugiego. WHO definiuje punkty wrażliwe, w których istnieje zwiększone ryzyko wystąpienia rozbieżności w zakresie zleconych leków. Punkty te obejmują: przyjęcie do szpitala, wypisanie z oddziału ratunkowego do domu, na oddział szpitalny, na oddział intensywnej opieki medycznej, przekazanie pacjenta z OIOM-u na inny oddział, przekazanie z bloku operacyjnego na oddział, przekazanie między oddziałami, wypisanie pacjenta ze szpitala do domu, do innego szpitala, do placówki opieki długoterminowej lub placówki podstawowej opieki zdrowotnej.
Pierwszym krokiem przed przyjęciem pacjenta do szpitala powinno być przeprowadzenie procesu koncyliacji lekowej. Jest to bardzo ważne, gdyż pozwala na ustalenie listy leków przyjmowanych przez pacjenta przed hospitalizacją. Ta lista jest z kolei punktem wyjścia przy zlecaniu leków w szpitalu i wykrywaniu ewentualnych niezgodności. Natomiast po zakończonej hospitalizacji, lista leków wędruje za pacjentem, jako informacja dla lekarza podstawowej opieki zdrowotnej lub jako informacja dla innego szpitala lub oddziału, w przypadku gdy pacjent wymaga dalszej hospitalizacji.
Rola farmaceuty w procesie koncyliacji lekowej
Farmaceuci, ze względu na swoją rozległą wiedzę, umiejętności i predyspozycje są jedynym zawodem medycznym, który może w sposób efektywny i profesjonalny prowadzić proces koncyliacji lekowej w szpitalu oraz między różnymi strukturami opieki zdrowotnej. Farmaceuci powinni kierować tym procesem poprzez wdrażanie różnorodnych działań jak: stworzenie polityki i odpowiednich procedur koncyliacji lekowej, ciągłe ulepszanie procesu koncyliacji, szkolenie i zapewnianie ciągłości informacji osobom zaangażowanym w proces, dostarczanie eksperckiej wiedzy i promowanie idei koncyliacji lekowej w strukturach szpitalnych oraz strukturach podstawowej opieki zdrowotnej.
Autor:
mgr farm. Ewa Zygadło-Kozaczuk
Artykuł pochodzi z 35 numeru kwartalnika „Farmakoekonomika Szpitalna”
Źródła:
- Standard Operating Protocol. Assuring Medication Accuracy at Transitions in Care: Medication Reconciliation, The High5s Project, WHO 2014, dostępny w Internecie: http://www.who.int/patientsafety/implementation/solutions/high5s/h5s-sop.pdf
- Servicio de conciliacion, Foro de Atencion Farmaceutica, Barcelona 2015, dostępny w Internecie: <http://www.pharmaceutical-are.org/archivos/1666/documento_conciliacion.pdf>.
- ASHP Statement on the Pharmacist’s Role in Medication Reconciliation, Medication Therapy and Patient Care: Specific Practice Areas – Statements, 2007.
- A safer place for patients: learning to improve patient safety, National Audit Office, 2005, dostępny w Internecie: <http://www.nao.org.uk/pn/05- 06/0506456.htm>.