W poprzedniej części artykułu przedstawiono ogólne informacje na temat koncyliacji lekowej – definicję procesu, kwestie bezpieczeństwa pacjenta oraz to, gdzie i kiedy koncyliacja powinna być prowadzona. Wymieniona została również rola farmaceuty w procesie koncyliacji oraz wpływ jego działań na zmniejszenie błędów lekowych w opiece zdrowotnej. W kolejnej części artykułu skupimy się na szczegółowym opisie roli i zadań farmaceuty w koncyliacji lekowej.
Farmaceuci są bez wątpienia grupą zawodową posiadającą największą wiedzę oraz doświadczenie we wdrażaniu i prowadzeniu różnorodnych aktywności związanych z lekiem i bezpieczeństwem pacjenta. Już w 1999 r. opublikowany w Stanach Zjednoczonych Raport pt.: To Erris Human: Building a Safer Health System wykazał, że błędy lekowe są najczęściej popełnianymi błędami w systemie opieki zdrowotnej i że stanowią wymierne, wysokie oraz niepotrzebnie generowane koszty. Już wówczas zwrócono uwagę na rolę, jaką odgrywają farmaceuci w opiece zdrowotnej i na to, że mogą się oni przyczynić do minimalizacji błędów lekowych. Cytowany raport stał się punktem wyjścia do wprowadzenia różnorodnych zmian w systemie opieki zdrowotnej w Stanach Zjednoczonych, a jednocześnie zwrócił uwagę na niedostateczną komunikację między poszczególnymi specjalistami opieki zdrowotnej wokół bezpieczeństwa pacjenta, w tym bezpiecznego stosowania leków. Wiele lat później, w Stanach Zjednoczonych zaczęto wdrażać pojęcie koncyliacji lekowej, a w 2007 r. rozpoczęły się prace nad zdefiniowaniem roli i zadań farmaceuty w tym procesie.
Rola i zadania farmaceuty w koncyliacji lekowej
Amerykańskie Towarzystwo Farmaceutów Szpitalnych (ASHP, ang. American Society of Health System Pharmacists) oraz Amerykańskie Stowarzyszenie Farmaceutów rozpoczęły w 2007 r. współpracę w zakresie wspólnej wizji roli farmaceuty w koncyliacji lekowej. Wizja ta uznaje wiodącą rolę farmaceutów w tym procesie. Polega ona na tym, że z jednej strony farmaceuci stają się promotorami tej idei, a z drugiej działają jak eksperci od leków, dostarczając informacje i edukując pacjentów oraz specjalistów opieki zdrowotnej. Poniżej przytaczamy zadania farmaceuty w procesie koncyliacji lekowej, wg wizji ASHP:
- projektowanie i zarządzanie ukierunkowanym na pacjenta procesem koncyliacji lekowej,
- edukowanie pacjentów i specjalistów opieki zdrowotnej na temat korzyści i ograniczeń procesu koncyliacji,
- działanie w imieniu pacjenta i jako jego rzecznik w procesie transferu z jednego poziomu opieki na inny.
Używając tej wizji jako przewodnika po procesie koncyliacji lekowej, ASHP wypracowała zalecenia dotyczące aktywności farmaceutów w tym obszarze. Do dnia dzisiejszego jest to dokument referencyjny, na którym opierają się inne wypracowane modele koncyliacji lekowej. Dlatego też w niniejszym artykule wszystkie informacje dotyczące roli i zadań farmaceutów w procesie koncyliacji lekowej będą się opierały o założenia ww. zaleceń. Oprócz aktywnej obecności w procesie koncyliacji lekowej farmaceuci mają następujące zadania:
- stworzenie polityki i odpowiednich procedur koncyliacji lekowej,
- wdrażanie i ciągłe ulepszanie procesu koncyliacji,
- szkolenie i zapewnianie ciągłości informacji osobom zaangażowanym w proces koncyliacji, dostarczanie eksperckiej wiedzy,
- promowanie idei koncyliacji lekowej w strukturach szpitalnych oraz podstawowej opieki zdrowotnej.
Możliwość wykonywania ww. zadań oraz stopień zaangażowania farmaceutów w ten proces będzie zależał oczywiście od dostępnych zasobów, jakie są przyznane aptece szpitalnej na działania związane z koncyliacją lekową. Poniżej omówimy niektóre istotne punkty przy wdrażaniu procesu koncyliacji lekowej z punktu widzenia farmaceuty.
Stworzenie polityki i odpowiednich procedur koncyliacji lekowej
Farmaceuci powinni być liderami we wdrażaniu polityki koncyliacji lekowej i aktywnie uczestniczyć w tworzeniu procedur, które mają na celu:
- dostarczanie usług związanych z opieką nad pacjentem, w tym usługi koncyliacji lekowej,
- implementację i działanie systemu koncyliacji lekowej opartej na dowodach naukowych, optymalizującej dostępne zasoby,
- edukację personelu danej placówki w zakresie ważności koncyliacji lekowej jako inicjatywy zwiększającej bezpieczeństwo pacjenta w strukturach opieki zdrowotnej,
- promocję koncyliacji lekowej jako działania wpływającego na polepszenie wyników danej placówki medycznej.
Wdrażanie i ciągłe ulepszanie procesu koncyliacji
Farmaceuci powinni kierować lub uczestniczyć w implementacji oraz ulepszaniu aktywności koncyliacji lekowej. Te aktywności to m.in.:
- ustalenie składu grupy sterującej i wykonawczej,
- stworzenie wizji i oczekiwań dotyczących działań w zakresie koncyliacji lekowej,
- zapewnienie wsparcia na szczeblu dyrekcji placówki i deklaracji finansowania działań,
- identyfikacja barier, jakie mogą zakłócać wprowadzenie efektywnego i bezpiecznego systemu koncyliacji lekowej oraz przedstawienie propozycji rozwiązań,
- kierowanie pracami tak, aby potrzeby kliniczne i techniczne zostały uwzględnione,
- określenie zadań i odpowiedzialności poszczególnych specjalistów opieki zdrowotnej w procesie koncyliacji lekowej, z uwzględnieniem działań techników farmaceutycznych, studentów farmacji i innego personelu pomocniczego,
- zapewnienie, że wszystkie osoby związane z koncyliacją lekową przeszły odpowiednie szkolenie oparte na dowodach naukowych,
- tworzenie lub uczestniczenie w rozwoju standardowych wzorów dokumentów na potrzeby koncyliacji lekowej i list leków,
- zapewnienie, że stworzone procedury są zgodne z obowiązującym prawem i regulaminem placówki,
- rozwinięcie metody dotyczącej oceny procesu koncyliacji lekowej.
Szkolenie i zapewnienie rozwoju kompetencji
Farmaceuci powinni kierować lub uczestniczyć w następujących działaniach:
- identyfikacji osób odpowiedzialnych i wsparciu całego personelu zaangażowanego w proces koncyliacji,
- oceny umiejętności personelu zaangażowanego w proces koncyliacji w zakresie powierzonych zadań i odpowiedzialności (np. przeprowadzenie wywiadu lekowego, pozyskiwanie informacji na temat wszystkich leków przyjmowanych przez pacjenta, prowadzenie koncyliacji lekowej),
- prowadzeniu szkoleń i ich oceny w celu zapewnienia, że osoby, które zajmują się koncyliacją lekową są do tego odpowiednio przygotowane,
- prowadzenia szkoleń z zakresu pozyskiwania informacji dotyczącej historii lekowej pacjenta i procedur koncyliacji.
Rozwój systemów informatycznych
W przypadku, gdy placówka korzysta z systemów informatycznych w zakresie elektronicznej recepty/zleceń, elektronicznej dokumentacji pacjenta i innych rozwiązań informatycznych, farmaceuta powinien zapewnić, że system informatyczny wspomagający koncyliację lekową będzie kompatybilny z innymi systemami i będzie wpływał pozytywnie na zapewnienie ciągłości opieki nad pacjentem. System koncyliacji lekowej powinien umożliwiać importowanie potrzebnych danych pacjenta do wykonywania raportów i podsumowań procesu koncyliacji lekowej.
Promowanie idei koncyliacji lekowej
Farmaceuci powinni dostarczać informacje nt. koncyliacji lekowej innym specjalistom opieki zdrowotnej, pacjentom i lokalnym społecznościom. Powinni także oceniać skuteczność działań informacyjnych. Działania związane z promowaniem procesu koncyliacji lekowej mogą się odbywać podczas obchodów na oddziałach szpitalnych, spotkań klinicznych, konferencji zawodowych, podczas udzielania porad pacjentom, a także poprzez publikację artykułów i krótkich informacji w newsletterach i gazetkach szpitalnych. Wysiłki w zakresie nagłaśniania procesu koncyliacji lekowej powinny:
- pokazywać jego skuteczność w poprawie bezpieczeństwa pacjenta i redukcji kosztów opieki zdrowotnej,
- podkreślać ważność właściwej i prowadzonej w odpowiednim czasie komunikacji na temat leków pomiędzy pacjentami, lekarzami, farmaceutami oraz innymi specjalistami opieki zdrowotnej,
- wyjaśniać i opisywać ważną rolę systemów informatycznych wspierających proces koncyliacji lekowej i jej dokumentowanie,
- dostarczać rozwiązania prowadzące do zapobiegania niepożądanym zdarzeniom lekowym związanym z nadużywaniem, niewłaściwym stosowaniem, pomijaniem, duplikowaniem leków oraz z innymi nieprawidłowościami stosowania leków pojawiającymi się podczas koncyliacji,
- podkreślać wagę kompletnej dokumentacji medycznej w zakresie stosowanych leków, jak również suplementów i nowych leków wprowadzonych do terapii pacjenta,
- opisywać możliwości uczestniczenia techników farmaceutycznych i studentów farmacji w procesie koncyliacji.
Mimo że w przeglądach literaturowych można znaleźć wiele informacji na temat ważnej roli farmaceutów w prowadzonej z sukcesem koncyliacji lekowej, to podkreśla się także fakt, że na sukces procesu koncyliacji wpływają również dodatkowe zasoby alokowane do prowadzenia tego procesu. Chodzi tu przede wszystkim o włączenie w koncyliację lekową odpowiednio przygotowanych i przeszkolonych rezydentów, techników farmaceutycznych i studentów farmacji. Osoby te mogą uczestniczyć w przygotowaniu dokumentacji i zbieraniu informacji na temat stosowanych leków przez pacjentów.
Następnie, na podstawie zebranych informacji, farmaceuta dokonuje przeglądu leków potrzebnych do podjęcia działań w koncyliacji lekowej. Zadania te zostały dokładnie opisane w zaleceniach ASHP (ASHP Pharmacy Practice Model Initiative Summit Recomendations). W jednym z badań pokazano także, że zaangażowanie wzbieranie informacji w procesie koncyliacji lekowej odpowiednio przeszkolonych techników farmaceutycznych, zmniejszyło o 82% potencjalne błędy lekowe związane z niekompletną lub niewłaściwą informacją w dokumentacji chorego, nieczytelnymi zleceniami i poważnymi interakcjami.
W przypadku, gdy farmaceuci mają ograniczone zasoby na wdrożenie procesu koncyliacji lekowej, powinni wykonać przynajmniej tzw. plan minimum, czyli kierować interdyscyplinarnym zespołem ds. koncyliacji, wspólnie z nim zdefiniować politykę i stworzyć odpowiednie procedury, a także opracować elektroniczny obieg dokumentów i, co najważniejsze – starać się, aby wszystkie osoby powołane do wdrożenia procesu koncyliacji mogły pochwalić się sukcesem w jego funkcjonowaniu. Bez zaangażowania innych specjalistów opieki zdrowotnej, tj.: lekarzy, pielęgniarek, techników farmaceutycznych oraz personelu administracyjnego, stworzenie i implementacja koncyliacji lekowej nie jest możliwa.
Proces koncyliacji wymaga, aby współpracowały przy nim zespoły interdyscyplinarne. Tylko wtedy bezpieczeństwo pacjenta ulegnie poprawie, a koszty dodatkowych badań i hospitalizacji ulegną zmniejszeniu. W świetle powyższych informacji, zachęcamy do zainteresowania się koncyliacją lekową oraz do skonsultowania podanych przez nas źródeł. Uważamy, że zmniejszenie potencjalnych błędów przy stosowaniu leków u pacjentów hospitalizowanych oraz tych, wypisywanych do kontynuacji leczenia w POZ, może znacząco podnieść bezpieczeństwo farmakoterapii, zredukować koszty dla systemu opieki zdrowotnej w naszym kraju, a także wpłynąć pozytywnie na wizerunek farmaceuty jako specjalisty od leków, który potrafi prowadzić i koordynować proces koncyliacji lekowej.
Autorzy:
mgr farm. Ewa Zygadło-Kozaczuk
mgr farm. Paweł Kozaczuk
Artykuł pochodzi z 36 numer kwartalnika „Farmakoekonomika Szpitalna”
Źródła:
- Kohn L.T., Corrigan J.M., Donaldson M.S. i in., To Err is Human: Building a safer health system, Committee on Quality of Health Care in America, Institute of Medicine, National Academy Press 1999
- Gleason K.M., Groszek J.M., Sullivan C. i in., Reconciliation of discrepancies in medication histories and admission orders of newly hospitalized patients, „American Journal of Health-System Pharmacy” 2004; 61: 1689–95.
- Gurwich E.L., Comparison of medication histories acquired by pharmacists and physicians, „American Journal of Health-System Pharmacy” 1983; 40:1541–2.
- Chen D., Burns A., Summary and Recommendations of the ASHP/APhA Medication Reconciliation Initiative Workgroup Meeting, „American Society of Health-System Pharmacists” 2007.
- Michels R., Meisel S., Program using pharmacy technicians to obtain medication histories, „American Journal of Health- -System Pharmacy” 2003; 60 (19): 1982–6.