Analizy farmakoekonomiczne, definiowane jako analizy kosztów i korzyści z tytułu stosowanych leków [1], dostarczają wielu narzędzi do pomiaru kosztów i efektów stosowanych produktów leczniczych. Umożliwiają identyfikację, pomiar i porównanie wszystkich dostępnych i zużytych zasobów, a także skutki kliniczne, ekonomiczne i humanistyczne  zastosowania farmakoterapii [2], w tym szeroko rozumianych kosztów zastosowania leczenia (kosztu zakupu leku, jego przygotowania, podania, monitorowania pacjenta czy dokumentacji), bezpieczeństwa pacjenta, skuteczności terapeutycznej, czy kryteriów jakościowych, jak uzyskanych dodatkowych lat w pełnym zdrowiu (bez niepełnosprawności).

Zastosowanie analiz farmakoekonomicznych.

Refundacja produktów leczniczych

Analizy farmakoekonomiczne mają szerokie zastosowanie przede wszystkim w zakresie decyzji o finansowaniu produktów leczniczych ze źródeł publicznych. Obowiązek ocen farmakoekonomicznych każdego produktu, który rozważany będzie w decyzjach dotyczących współfinansowania kosztów leków przez płatnika publicznego (Narodowy Fundusz Zdrowia, NFZ) wprowadzony został ustawą z dnia 12 maja 2011 roku o refundacji leków, środków spożywczych specjalnego przeznaczenia żywieniowego i produktów medycznych (tzw. ustawa refundacyjna) [9].

Zgodnie z obowiązującymi przepisami, Minister Zdrowia, dbając o zapewnienie pacjentom jak największych efektów zdrowotnych w ramach dostępnych środków finansowych, podejmuje decyzje refundacyjne kierując się poza istotnością schorzenia, którego dotyczy dany produkt, stanowiskiem Komisji Ekonomicznej oraz rekomendacją Prezesa Agencji Oceny Technologii Medycznych i Taryfikacji, m.in.:

• skutecznością produktu,
• bezpieczeństwem jego stosowania,
• relacją korzyści zdrowotnych do ryzyka stosowania,
• stosunkiem kosztów do uzyskiwanych efektów zdrowotnych produktów już stosowanych w porównaniu z wnioskowanym,
• wpływem na wydatki podmiotu zobowiązanego do finansowania świadczeń ze środków publicznych świadczeniobiorców,
• istnieniem alternatywnej technologii medycznej (zgodnie z ustawą o świadczeniach opieki zdrowotnej finansowanych ze środków publicznych), oraz jej efektywnością kliniczną i bezpieczeństwem stosowania [10],
• wysokością progu kosztu uzyskania dodatkowego roku życia skorygowanego o jakość, ustalonego w wysokości trzykrotności Produktu Krajowego Brutto (PKB) na jednego mieszkańca (zgodnie z ustawą o sposobie obliczania wartości rocznego produktu krajowego brutto) [11], a w przypadku braku możliwości wyznaczenia tego kosztu – kosztem uzyskania dodatkowego roku życia [12].

Minister Zdrowia wydaje decyzje biorąc ponadto pod uwagę inne możliwe do zastosowania w danym stanie klinicznym procedury medyczne, które mogą być zastąpione przez wnioskowany produkt. Analizy farmakoekonomiczne (analizy kosztów w stosunku do uzyskanych efektów zdrowotnych zgodnie z art. 13 ustawy refundacyjnej), uzupełnione oceną wpływu na budżet stanowią podstawę do ustalania wysokości cen i refundacji danego leku mając na uwadze całkowite koszty terapii danego schorzenia. Działania te umożliwiają z kolei planowanie i weryfikowanie planów finansowych płatnika publicznego w zakresie refundacji terapii.

Opieka stacjonarna

Analizy farmakoekonomiczne mogą być również wykorzystywane przez podmioty lecznicze w celu optymalizacji gospodarki lekowej. Zasadnicze znaczenie odgrywają one przy ustalaniu czy modyfikacji Szpitalnej Listy Leków, będącej częścią receptariusza szpitalnego.

W obliczu dostępności na rynku produktów leczniczych, które charakteryzują się podobną skutecznością, Komitet Terapeutyczny działający w szpitalu powinien określić zasady wprowadzania konkretnych produktów do stosowania w danym szpitalu, biorąc pod uwagę ich koszt, ryzyko wystąpienia działań niepożądanych związanych z użyciem leku, dodatkowe koszty związane z terapią danym produktem (np. konieczność monitorowania stężenia danego leku we krwi), itp.

Analizy farmakoekonomiczne leków uwzględniane powinny być przy każdorazowej zmianie Szpitalnej Listy Leków, a doniesienia dotyczące kliniczno-kosztowej efektywności określonych terapii stosowanych w szpitalach powinny stać się podstawą do wznawiania prac nad receptariuszem szpitalnym.

W niektórych szpitalach europejskich, np. w krajach skandynawskich tworzone są wewnętrzne jednostki odpowiadające za ocenę technologii medycznych stosowanych w danej placówce (tzw. szpitalne centra oceny technologii medycznych), by zapewnić pacjentom terapie najbardziej efektywne pod względem klinicznym, z uwzględnieniem efektywności kosztowej ważnej z punktu widzenia świadczeniodawcy.

Podstawowa i specjalistyczna opieka zdrowotna

Analizy farmakoekonomiczne mają również istotne znaczenie w podstawowej i specjalistycznej opiece zdrowotnej. Głównym obszarem ich stosowania są decyzje w sprawie terapii pacjentów z zastosowaniem konkretnych produktów leczniczych. Decyzje te są o tyle ważne, iż dotyczą nie tylko środków finansowych pochodzących ze źródeł publicznych, ale również prywatnych wydatków pacjentów.

W przypadku doboru terapii dla części schorzeń lekarze podstawowej i specjalistycznej opieki zdrowotnej posługują się obowiązującymi standardami terapeutycznymi czy rekomendacjami wydawanymi przez towarzystwa naukowe. Rekomendacje te oparte są na szczegółowym przeglądzie analiz farmakoekonomicznych różnych produktów leczniczych. W wielu sytuacjach lekarze biorą pod uwagę koszt leku ponoszony bezpośrednio przez pacjenta, co w przypadku leków dających podobny efekt terapeutyczny, skłania do wyboru najtańszego z rozważanych produktów.

Podsumowanie

Stosowanie produktów leczniczych, które wyróżniają się największym wskaźnikiem korzyści w stosunku do poniesionych kosztów ma zasadnicze znaczenie w kontekście ograniczonych zasobów szczególnie w obszarze finansowania leczenia pacjentów przez publicznego płatnika.

Analizy farmakoekonomiczne stosowane mogą być zarówno w obszarze otwartej, jak i zamkniętej opieki zdrowotnej. Wyniki analiz mają także szczególne znaczenie na centralnym szczeblu opieki zdrowotnej, wpływając tym samym na kształt prowadzonej w danym kraju polityki zdrowotnej. Dodatkowo, podkreślić należy rolę analiz farmakoekonomicznych w opracowywaniu standardów leczenia pacjentów i wytycznych klinicznych, tworzonych zarówno na poziomie ogólnym, jak i wewnętrznym (w ramach danego podmiotu z zastosowaniem produktów dostępnych na Szpitalnej Liście Leków).

Autor:
Dr n. o zdr. Urszula Religioni
Kolegium Nauk o Przedsiębiorstwie
Szkoła Główna Handlowa w Warszawie
Zakład Analiz Ekonomicznych i Systemowych
Narodowy Instytut Zdrowia Publicznego – Państwowy Zakład Higieny (NIZP-PZH)

Artykuł pochodzi z 48 numeru kwartalnika „Farmakoekonomika Szpitalna”

Źródła:

1. Getzen T.E., Ekonomika zdrowia – teoria i praktyka. Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2000, s.43.
2. Czech M., Farmakoekonomika i ocena technologii medycznych w gospodarowaniu lekami w Polsce. Diagnoza i koncepcje zmian. Oficyna a Wolters Kluwer businesss, Warszawa 2010, s. 51.
3. Czech M., Farmakoekonomika w opiece farmaceutycznej. Biblioteka Naukowa Czasopisma Aptekarskiego, Warszawa 2008, s. 20.
4. Czech M., Farmakoekonomika w opiece farmaceutycznej. Biblioteka Naukowa Czasopisma Aptekarskiego, Warszawa 2008, s. 66-72.
5. Ojrzyńska A., Ocena trwania życia w zdrowiu populacji polski z wykorzystaniem sumarycznych miar stanu zdrowia. Śląski Przegląd Statystyczny 2013; 17(11): 261-274.
6. Orlewska M., Czech M., Słownik Farmakoekonomiczny, Oficyna Wydawnicza UNIMED, Jaworzno 2002, s. 33.
7. Kolasa K., Optymalna alokacja zasobów w ochronie zdrowia. ABC a Wolters Kluwer Business, Warszawa 2012, s. 17-25.
8. Czech M., Farmakoekonomika w opiece farmaceutycznej. Biblioteka Naukowa Czasopisma Aptekarskiego, Warszawa 2008, s. 72-76.
9. Ustawa z dnia 12 maja 2011 roku o refundacji leków, środków spożywczych specjalnego przeznaczenia żywieniowego i wyrobów medycznych (Dz.U. 2011 nr 122 poz. 696 ze zm.).
10. Ustawa z dnia 27 sierpnia 2004 roku o świadczeniach opieki zdrowotnej finansowanych ze środków publicznych (Dz.U. 2004 nr 10 poz. 2135 ze zm.).
11. Ustawa z dnia 26 października 2000r. o sposobie obliczania wartości rocznego produktu krajowego brutto (Dz.U. poz.2000 nr 114 poz. 1188 ze zm.), art.6 ust.1.
12. Ustawa z dnia 12 maja 2011 roku o refundacji leków, środków spożywczych specjalnego przeznaczenia żywieniowego i wyrobów medycznych (Dz.U. 2011 nr 122 poz. 696 ze zm.), art. 12.