Światowa Organizacja Zdrowia szacuje, że nawet 50% leków może być przepisywanych, podawanych lub wydawanych w niewłaściwy sposób. Zastosowanie analiz ekonomicznych, jak np. analizy Pareto, pozwala podjąć działania, które mogą to zmienić. W tym artykule przyjrzymy się poszczególnym krokom analizy Pareto, która może odmienić koszty związane z lekami w szpitalu.
Analiza Pareto – przypomnienie zasady
Analiza Pareto, nazywana również analizą ABC, opisana została przez włoskiego ekonomistę Vilfredo Pareto. Jej założenia wskazują, że 20-30% przyczyn powoduje 70-80% skutków. Przenosząc to na sytuację gospodarczą, finansową: identyfikacja 20% przyczyn odpowiedzialnych za powstawanie 80% wydatków umożliwia wielu przedsiębiorstwom wdrożyć właściwe procedury zarządzania i kontroli, mające na celu ograniczenie ponoszonych wydatków.
Analiza Pareto w gospodarowaniu lekami – etapy
Analiza Pareto (ABC) wykonywana powinna być w 7 podstawowych krokach:
- Wykonanie listy leków zamawianych przez aptekę szpitalną wraz ze wskazaniem na ich ceny jednostkowe.
- Przypisanie poszczególnym lekom ilości zamawianych przez aptekę w określonym czasie, np. w ciągu roku.
- Obliczenie wartości poszczególnych leków (cena jednostkowa x ilość) wraz z całkowitą wielkością wydatków na leki (suma wartości w ostatnim wierszu Tabeli 1).
- Wyliczenie udziału procentowego poszczególnych leków w całkowitych wydatkach na produkty lecznicze.
- Uporządkowanie leków w tabeli według malejącej wartości procentowej w całkowitych wydatkach na produkty lecznicze.
- Obliczenie skumulowanej wartości procentowej poszczególnych leków.
Następujące po sobie etapy analizy Pareto prezentuje Tabela 1. Kolumny tabeli odnoszą się do kolejnych korków analizy zaprezentowanej powyżej.
Ostatnim etapem analizy Pareto jest wyznaczenie grup leków według ich kosztowego wpływu na budżet szpitala (kolumna 7). Zgodnie bowiem z założeniami analizy Pareto, produkty lecznicze podzielić można na trzy kategorie:
- A – produktu drogie, stanowiące około 10-20% ogólnej ilości oraz 70-80% wartości wszystkich leków stosowanych w szpitalu.
- B – leki o średniej kategorii cenowej, stanowiące około 10-20% ogólnej ilości oraz 15-20% wartości wszystkich leków stosowanych w szpitalu.
- C — leki najtańsze, stanowiące około 60-80% ogólnej ilości oraz 5-10% wartości wszystkich leków stosowanych w szpitalu.
Według przykładowych danych zaprezentowanych w Tabeli 1. grupę A stanowi zaledwie 5 produktów leczniczych. Przeznaczanych jest na nie 77,41% ogólnych wydatków na leki. Grupa B to 21% produktów leczniczych odpowiadających za 15,98% budżetu. Leki zaszeregowane do kategorii C odpowiadają za 6,61% budżetu wartościowo, stanowiąc jednocześnie 61% produktów stosowanych w szpitalu pod względem ilościowym.
Zastosowanie wyników analizy Pareto
Podzielenie produktów leczniczych stosowanych w szpitalu do trzech kategorii według analizy Pareto (ABC) pozwala na stworzenie odpowiednich procedur odnoszących się do konkretnej grupy leków, które będą miały na celu racjonalizację zarządzania lekiem, a przez to zmniejszenie wydatków na te produkty.
W przypadku grupy leków A, która generuje dla szpitala najwyższe koszty, ważna jest dokładna kontrola stosowania tych produktów. Może mieć to przełożenie na sprawdzanie wydań leków z apteki, monitoring zleceń leków (zasadności stosowania, ilości przepisanej danemu pacjentowi itp.), a w przypadku najdroższych produktów – wprowadzenie zleceń lekarskich, np. za zgodą ordynatora.
Istotne jest, by medykamenty z grupy A przepisywane były zawsze na konkretnego pacjenta, a nie jako zbiorcze zlecenia z oddziałów. Zapasy leków należących do kategorii A powinny być minimalne. W przypadku braku zużycia tych produktów podmiot leczniczy ponosić powinien jak najmniejsze straty. W związku z tym koniecznie jest bardzo precyzyjne planowanie zakupów leków należących do tej kategorii.
Ważne jest również regularne, np. comiesięczne stosowanie analiz kosztowych dotyczących tych produktów, które miałyby na celu porównanie zużycia leków z grupy A w kolejnych okresach i wyciągnięcie odpowiednich wniosków. Istotne znaczenie ma ponadto stosowanie tańszych produktów leczniczy o porównywalnej efektywności klinicznej (leków generycznych).
Leki z klasy B, generujące około 20% ogólnych wydatków lekowych, powinny być poddawane umiarkowanej kontroli. Zmiany w zarządzaniu tą kategorią leków mogą następować tylko w przypadkach szczególnych, np. znacznego zwiększenia udziału wartościowego tej grupy leków w ogólnych wydatkach na produkty lecznicze. Zapasy leków należących do kategorii B powinny być niskie, a zakupy oparte o dane wielkości zużycia leków w poprzednich okresach.
Produkty lecznicze z kategorii C, mające najmniejszy udział w ogólnej wartości wydatków szpitala na leki. Powinny być one kontrolowane najrzadziej, np. raz do roku. W tym przypadku dopuszczalne jest przybliżone szacowanie zakupów oraz pozostawianie pewnych rezerw magazynowych. Jeżeli w szpitalu funkcjonuje tryb zbiorczych zleceń leków z oddziałów, w przypadku tej grupy produktów jest on możliwy do zastosowania bez znacznego wpływu na ogólny budżet szpitala.
Jak upewnić się, że analiza Pareto i zastosowanie jej wniosków nie zagrozi funkcjonowaniu szpitala, a przede wszystkim – bezpieczeństwu pacjentów? Sposobem jest wykonanie poszerzonej analizy Pareto – ABC-VEN matrix.
O niej – w kolejnym artykule.