Artykuł porusza temat metodologii stosowanej w zarządzaniu receptariuszem szpitalnym lub SSL (szpitalną listą leków) oraz dobrych praktyk w ujęciu farmakoekonomicznym.

Wprowadzenie

Wydatki na leki zajmują poważną pozycję w puli budżetowej szpitala, drugą po wydatkach osobowych [1]. Zastosowanie zasad farmakoekonomiki przy tworzeniu receptariusza szpitalnego jest czynnikiem warunkującym racjonalną gospodarkę lekiem w szpitalu. Racjonalizacja wydatków na leki jest jednym z podstawowych problemów, z którymi styka się każda apteka szpitalna. Redukcję kosztów związanych z nabywaniem i magazynowaniem leków można osiągnąć, wprowadzając receptariusz szpitalny oraz realizując tzw. system dawek jednostkowych (Unit Dose System). Ogranicza on również możliwość popełnienia błędu na wszystkich etapach dystrybucji, umożliwia precyzyjne dawkowanie leku i jego użycie. Zapewnia ponadto bezpieczną farmakoterapię i uzyskanie pożądanych efektów leczniczych. Dzięki dzieleniu produktów leczniczych na dawki indywidualne, można zaoszczędzić wiele specyfików, co ma wymierne korzyści ekonomiczne w granicach 15-20% budżetu na te produkty lecznicze. Największe oszczędności przynosi dzielenie leków przeciwgrzybiczych – ok. 740 tys. PLN w 2010 r. (apteka szpitala uniwersyteckiego w ciągu roku) [2].

Receptariusz szpitalny oraz Szpitalna Lista Leków

Receptariusz szpitalny jest to rodzaj przewodnika o lekach przeznaczonego dla klinicystów pomagający w wyborze najbardziej bezpiecznego i skutecznego produktu, leczącego specyficzny problem medyczny [4, 13]. Z poziomu apteki szpitalnej jest niezbędnym wsparciem dla kierownika apteki w przygotowywaniu zestawień do procedur przetargowych.

Receptariusz obejmuje:

• skład komitetu terapeutycznego – ciała, które decydują o wpisaniu leków do receptariusza,
• tryb przyjmowania leków do receptariusza z odpowiednimi formularzami,
• listy leków,
• podstawowe standardy i zasady kontroli receptariusza [5].

Komitet Terapeutyczny

W większości szpitali w Polsce działają komitety terapeutyczne, składające się z farmakologów i farmaceutów klinicznych, których zadaniem jest opracowanie receptariusza szpitalnego zawierającego listę leków stosowanych w danym szpitalu i na danym oddziale, w oparciu o wykaz produktów leczniczych stosowanych w lecznictwie zamkniętym. Wykaz ten powinien być aktualizowany co najmniej raz w roku, uwzględniając postęp w farmakoterapii, w tym efektywność leczenia (w porównaniu do dawki dziennej) [6].

Publikacja receptariusza

Publikowany receptariusz musi zawierać:

1. Część ogólną:
   • informacje o szpitalu,
   • informacje o obowiązkach Komitetu Terapeutycznego, Podkomitetu i Komisji Oddziałowych,
   • procedurę wprowadzania leku do Szpitalnej List Leków (SLL),
   • wzory formularzy,
   • zasady kontroli receptariusza i wzory druków,
   • charakterystyki grup terapeutycznych dla leków ujętych w standardach wszystkich oddziałów,
   • tabele grup terapeutycznych, listy standardów leczniczych ze wszystkich oddziałów.
2. Część praktyczną:
   • kategorie cenowe leków,
   • szpitalną listę leków.

Dobrą praktyką kliniczną jest również zadbanie o bezpieczeństwo stosowania leków w szpitalu (Pharmacovigillance) poprzez dodanie do receptariusza rozdziału wspomagającego obowiązkowe zgłaszanie działań niepożądanych leków i wyrobów medycznych (monitorowanie bezpieczeństwa stosowania produktów leczniczych: zgłoszenie podejrzenia działania niepożądanego produktu   leczniczego z zgłoszenie podejrzenia braku spełniania  wymagań jakościowych produktu leczniczego).

Zastosowanie zasad farmakoekonomiki

1. Ocena farmakoekonomiczna programów medycznych

   Analiza farmakoekonomiczna składa się z dwóch podstawowych elementów: skuteczności leczenia oraz analizy ekonomicznej [5]. Ocena farmakoekonomiczna sposobów leczenia dotyczy także receptariusza szpitalnego. Farmakoekonomika porównuje koszty i wyniki dwóch lub więcej metod terapeutycznych, przy czym niezastosowanie leku również oznacza alternatywną metodę postępowania. Ocena farmakoekonomiczna sposobów leczenia dotyczy także receptariusza szpitalnego.

2. Analiza farmakoekonomiczna – koszty i założenia

   W ocenie ekonomicznej programów medycznych przyjmuje się następujący podział kosztów (rycina nr 2) [8]:

Koszty równe są wartości środków finansowych zużytych na daną interwencję medyczną. W celu obliczenia kosztów należy uwzględnić koszty stałe, które są niezależne od liczby dostarczonych usług (np. wynajem pomieszczenia).

Koszty w farmakoekonomii możemy również podzielić na koszty stałe i zmienne. Przedstawia je tabela nr 2.

Wyróżniamy także:

• koszt alternatywny odpowiadający wartości najcenniejszej niewykorzystanej alternatywy.
• Koszt przeciętny jest to koszt całkowity podzielony przez liczbę jednostek (usług, dóbr).
• Koszt krańcowy inaczej mówiąc realny, odpowiada wzrostowi kosztów przy wzroście liczby usług świadczonych przez jednostkę. [8]

Obliczanie kosztów bezpośrednich – ważne informacje

Obliczając koszty bezpośrednie należy ustalić perspektywę (z punktu widzenia pacjenta, szpitala, płatnika – NFZ), z jakiej wykorzystana będzie analiza [9]. Należy również odpowiedzieć na pytanie, które koszty uwzględnimy w analizie farmakoekonomicznej, pisząc receptariusz szpitalny. Będzie to analiza wykorzystywana z punktu widzenia szpitala.

Koszty pośrednie w analizie farmakoekonomicznej nie są uwzględniane. Analizie poddaje się koszty bezpośrednie, pomijając koszty wspólne (administrację szpitala, pralnię, archiwum itp.). Koszt „osobodnia” lepiej zastąpić kosztem hotelowym. W opracowaniach receptariusza uwzględnia się koszty pośrednie (w modelu polskiej księgowości).

Współuczestniczenie aptek szpitalnych w zakresie racjonalizowania gospodarki lekami i wyrobami medycznymi w ZOZ

Obowiązek współuczestniczenia aptek szpitalnych, w prowadzeniu gospodarki lekami i wyrobami medycznymi w szpitalu (poza sama apteką), a także w jej udziale w racjonalizowaniu farmakoterapii, wynika z postanowień art. 86 ust. 3 pkt 9 i 10 ustawy Prawo Farmaceutyczne i należy do najważniejszych zadań aptek szpitalnych.

Formy realizacji tych zadań to:

• uczestnictwo apteki w pracach komisji przetargowych i opracowywanie materiałów do przetargów,
• uczestnictwo apteki w pracach komitetów terapeutycznych,
• stały nadzór nad gospodarką lekami w jednostkach zadaniowych szpitala, prowadzony poprzez kontrole wewnętrzne apteczek oddziałowych, a także kontrolling budżetu poszczególnych jednostek.

Najczęstsze aktualne formy racjonalizowania gospodarki lekami w ZOZ-ach:

• ograniczanie środków finansowych na zakup części asortymentu leków,
• dobór leków najtańszych (nie zawsze właściwy),
• selekcja asortymentu leków określonych w receptariuszu i jego aktualizacja, tworzenie barier dostępu do leków drogich

Farmakoekonomia – zastosowania praktyczne

W dobie intensywnego postępu nauk medycznych, rozwoju metod diagnostycznych i nowych technologii terapeutycznych coraz bardziej liczone są koszty oraz skuteczność terapii. W przypadku braku leku w hurtowniach, ważna jest znajomość oraz sprawna współpraca z członkami Komitetu Terapeutycznego w celu znalezienia i zakupu najodpowiedniejszych zamienników leków.

Podstawą wyboru farmakoekonomicznego musi być zasada, aby leczyć najlepiej i najtaniej przy zachowaniu efektywności i bezpieczeństwa lekowego. Cena leku stanowi tylko część jego kosztu. Stosowanie leków w szpitalu wiąże się również z kosztami ich przygotowania w aptece szpitalnej bądź współpracy na zasadzie umowy przetargowej z placówką zewnętrzną posiadającą odpowiednie zaplecze do przygotowania leku w dawce indywidualnej dla pacjenta oraz odpowiedni transport medyczny i przyjęcie na stan apteki szpitalnej preparatów, dystrybucji i monitorowania ich użycia. W przypadku identycznych procedur, wymagających stosowania leków zawierających tę samą substancję leczniczą podstawą wyboru powinna być cena [11].

Podsumowanie

Analiza farmakoekonomiczna odgrywa rolę w tworzeniu receptariusza szpitalnego na trzech etapach:

• komitety oddziałowe na podstawie analiz farmakoekonomicznych mogą tworzyć standardy terapii (algorytmy terapeutyczne w oddziałach szpitalnych, profilaktyka antybiotykowa, antybiotykoterapia) [14],
• z opracowań wynikają informacje na temat opłacalności zastosowania konkretnego preparatu,
• analiza farmakoekonomiczna przeprowadzona z punktu widzenia danego szpitala określa efektywność kosztową zastosowania danego rozwiązania terapeutycznego w określonej placówce leczniczej [12].

Zastosowanie analizy farmakoekonomicznej w szpitalu umożliwia jak najefektywniejsze wykorzystanie danej puli budżetowej na zakup potrzebnych środków leczniczych, umożliwiając spore oszczędności w danej jednostce i przyczyniając się tym samym do jej rozwoju.

Autorka:

mgr farm. Aleksandra Jóźwiak-Kisielewska

specjalista farmacji szpitalnej

Artykuł został opublikowany na łamach 57. Wydania kwartalnika Farmakoekonomika Szpitalna

Piśmiennictwo:

1. Kurkowski J.L.: Praktyka farmakoekonomiki – receptariusz szpitalny, 2001, strona 24.
2. Smoliński D.: Apteki szpitalne w Polsce – Uniwersytecki Szpital Dziecięcy w Krakowie-Prokocimiu. Farmakoekonomika szpitalna. Nr 16, 2011, str. 28-30.
3. Chmal-Jagiełło K.: Apteka XXI wieku. Zdrowie i Zarządzanie. Nr 4, 1999.
4. Rucker T. D., Schriff G.: Drug formularies: myth – information. Medical Care. 1990. 28, 928 – 942.
5. Golusiński P., Michalak M., Ozorowski T.: Szpitalny komitet terapeutyczny – zasady funkcjonowania. Wyd. Jakość. 2002: str. 18.
6. Fragment dokumentu MZ „Polityka lekowa państwa 2004-2008” punkt 5(1), Warszawa: Ministerstwo Zdrowia, 2004 (www.mz.gov.pl-dostęp 13.02.2023).
7. Apteka Szpitalna. Receptariusz Szpitalny jako codzienne pracy medyka w szpitalu. https://www.aptekaszpitalna.pl/aktualnosci/receptariusz-szpitalny-jako-codzienne-pracy-medyka-w-szpitalu/ (dostęp 13.02.2023).
8. Czech M.: Farmakoekonomika. Ekonomiczna ocena programów ochrony zdrowia. Oficyna Wydawnicza Politechniki Warszawskiej, Wyd. 2004.
9. Czech M.: Farmakoekonomika w opiece farmaceutycznej. Wydawnictwo Farmapress, Czasopismo Aptekarskie, Biblioteka Naukowa Czasopisma Aptekarskiego. Wyd. 2008.
10. Szelachowska M., Kalicki W.: Apteka szpitalna w świetle przepisów prawa farmaceutycznego. Konferencja szkoleniowa dyrektorów szpitali i kierowników aptek szpitalnych woj. mazowieckiego, Warszawa 21.04.2010 r.
11. Grześkowiak E.: Zasady racjonalnej gospodarki lekiem w szpitalu. Konferencja szkoleniowa dyrektorów szpitali i kierowników aptek szpitalnych. Warszawa 21.04.2010 r.
12. Mrozikiewicz A., Spławiński J., Niewada M., Czech M., Pachocki R.: Farmakoekonomika – nauka służąca racjonalnemu wykorzystaniu środków w ochronie zdrowia. Postępy farmakoterapii. Nr 1/2, 2001, str. 2.
13. Aptekarz Polski: Wskazówki do racjonalnego przygotowania receptariusza szpitalnego http://www.aptekarzpolski.pl/2014/02/02-2014-wskazowki-do-racjonalnego-przygotowania-receptariusza-szpitalnego/ ( dostęp 13-02-2023).
14. Receptariusz szpitalny szpitala UCZKIN WUM, wydanie na rok 2018.