Odleżyny są poważnym i niezwykle aktualnym problemem klinicznym występującym zazwyczaj u chorych przewlekle, którzy są długotrwale unieruchomieni. Problem dotyczy zarówno pacjentów przebywających na oddziałach szpitalnych (w szczególności oddziałach intensywnej terapii, ortopedii, geriatrii), ale również w domach czy w placówkach takich jak hospicja [1,2,3].
Owrzodzenie odleżynowe
Owrzodzenie odleżynowe, czyli inaczej odleżyna, jest to miejscowe, degeneracyjne uszkodzenie skóry oraz tkanek podskórnych. Dotyczy również mięśni i kości. Odleżyna powstaje pod wpływem długotrwałego lub krótkotrwałego, ale powtarzalnego ucisku, tarcia o podłoże bądź obu tych czynników jednocześnie. Ucisk powoduje nieprawidłowe krążenie krwi, przez co tkanka narażona na działanie tego typu sił pozostaje niedotleniona i obumiera. Siła tarcia natomiast przyczynia się do uszkodzenia warstwy rogowej naskórka, przez co skóra jest mocniej narażona na inne czynniki szkodliwe.
Najczęściej powstałe owrzodzenia można zaobserwować nad wystającymi elementami kostnymi. Są to okolice takie jak pięty, łokcie, biodra, kostki, barki, plecy (okolica kości ogonowej), a także tylna część głowy [1,3,4,5].
Jakie są przyczyny powstawania odleżyn?
Przyczyny powstawania owrzodzeń odleżynowych możemy podzielić na: czynniki zewnętrzne i wewnętrzne. Podział czynników został przedstawiony w tabeli (Tabela 1.).
Tabela 1. Czynniki wewnętrzne oraz zewnętrzne wpływające na rozwój odleżyn [1,3].
| Czynniki wewnętrzne | Czynniki zewnętrzne |
| -Stan ogólny pacjenta wraz z poziomem odżywienia
-Stopień unieruchomienia -Wiek (pacjenci powyżej 75 r.ż.) -Problemy z nietrzymaniem moczu lub/i stolca (często można pomylić owrzodzenia z tzw. IAD –ang. incontinence-associated dermatitis czyli uszkodzenia skóry związane z nietrzymaniem moczu i/lub stolca) -Zaburzenia lub całkowity brak w odczuwaniu bólu -Choroby współistniejące, w szczególności cukrzyca i inne zaburzenia metaboliczne -Upośledzenie funkcji umysłowych spowodowanych np. chorobą Alzheimera -Zakażenia wewnętrzne oraz zakażenia skórne -Stosowanie leków np. sterydy. |
– Jednostajny i długotrwały ucisk na tkanki
-Tarcie, spowodowane przesuwaniem ciała po podłożu, w szczególności powodujące fałdowanie się skóry, czego skutkiem jest zamykanie światła naczyń krwionośnych -Powstanie uszkodzenia tkanek wywołane urazem, stłuczeniem czy innym mechanicznym uszkodzeniem skóry, -Nieprawidłowe prowadzenie zabiegów pielęgnacyjnych, nasilające zbyt dużą wilgotność w otoczeniu owrzodzenia. |
Ocena ryzyka rozwoju odleżyn u pacjenta za pomocą skal
Dobrym narzędziem pomocniczym pozwalającym na ocenę ryzyka rozwoju odleżyn są skale punktowe, które znajdują zastosowanie również przy identyfikacji pacjentów najbardziej narażonych na wystąpienie u nich owrzodzeń. Do najczęściej stosowanych tego typu narzędzi należą: skala Waterlow, Douglas, Norton, Braden oraz CBO. Narzędzia te różnią się między innymi ilością ocenianych czynników np. masa ciała, płeć, wiek, stan skóry, ruchomość, stan psychiczny, percepcję bodźców, stosowanie leków oraz wiele innych w zależności od rodzaju skali.
W niniejszym artykule zaprezentowana zostanie skala Norton oraz skala Braden. Są to proste skale obejmujące ocenę takich czynników ryzyka jak wspomniane już ograniczenie aktywności fizycznej oraz stopień unieruchomienia, zaburzenia w funkcjonowaniu zwieraczy, ogólny stan psychiczny i fizyczny oraz kwestia odżywienia.
Skala Norton znajduje zastosowanie wśród pacjentów narażonych na odleżyny przede wszystkim ze względu na unieruchomienie (pacjenci obłożnie chorzy, przykuci do łóżka), które w ich przypadku jest głównym czynnikiem mogącym spowodować rozwój patologicznych zmian. Skale te nie będą miały większego zastosowania wśród chorych, u których powstawanie owrzodzeń odleżynowych ma złożoną etiologię, dlatego też u tego typu pacjentów warto zastosować skale z rozbudowaną charakterystyką poszczególnych czynników.
Posługując się wymienionymi skalami należy pamiętać, że są to narzędzia pomocnicze. W ich stosowaniu duże znaczenie odgrywa subiektywna ocena stanu zdrowia pacjenta, która może zostać wykonana przez fachowy personel, ale także przez członka rodziny pacjenta, będącego jego opiekunem, jednakże niepodającego wykształcenia medycznego [1,2,3,4].
Skala Norton
Ocenia ogólny stan zdrowia pacjenta: stan fizykalny, stan, świadomości, zdolność do przemieszczania, czynność zwieraczy
Tabela 2. Skala Norton.
| Czynnik ryzyka | 4 | 3 | 2 | 1 |
| Stan fizykalny | Dobry | Dość dobry | Średni | Bardzo ciężki |
| Stan świadomości | Pełna świadomość | Apatia | Zaburzenia świadomości | Stupor lub śpiączka |
| Aktywność – zdolność przemieszczania | Chodzi samodzielnie | Chodzi z asystą | Porusza się tylko na wózku inwalidzkim | Stale pozostaje w łóżku |
| Stopień samodzielności przy zmianie pozycji | Pełna | Ograniczona | Bardzo ograniczona | Całkowita niesprawność |
| Czynność zwieraczy odbytu i cewki moczowej | Pełna sprawność zwieraczy | Sporadyczne moczenie się | Zazwyczaj nietrzymanie moczu | Całkowite nietrzymanie moczu i stolca |
Interpretacja wyniku
Pacjent może otrzymać maksymalnie 20 punktów w skali. Wartością graniczą jest uzyskanie 14 punktów, które oznacza zwiększone ryzyko powstania odleżyn. Im mniej punktów tym większe ryzyko rozwoju owrzodzenia.
Skala Braden
Oprócz oceny stanu odżywienia i zdolności ruchowej pacjenta, ocenie w skali podlega również percepcja, wilgotność skóry a także tarcie i siły ściskania.
Tabela 3. Skala Braden.
| Czynnik ryzyka | 4 | 3 | 2 | 1 |
| Percepcja | Nieograniczona | Lekko ograniczona | Ograniczona | Całkowicie ograniczona |
| Wilgotność | Rzadko wilgotna | Okazyjnie wilgotna | Bardzo wilgotna | Stale wilgotna |
| Mobilność | Prawidłowa | Lekko ograniczona | Ograniczona | Całkowicie unieruchomiony |
| Aktywność | Chodzi często | Chodzi rzadko | Na wózku | unieruchomiony |
| Stan odżywania | Właściwy | Odpowiedni | Nieodpowiedni | Zły |
| Tarcie i siły ściskania | Nie występuje | Potencjalnie | Stałe |
Interpretacja wyniku
Pacjent maksymalnie może otrzymać wg tej skali 23 punkty. Ryzyko rozwoju odleżyn stwierdza się przy wyniku równym i mniejszym niż 16 punktów [3,4,6].
Autor:
mgr farmacji Justyna Kubiak
Źródła:
-
-
- Kempa S., Klich D., Zaporowska-Stachowiak I., Sopata M.; Jeśli to nie odlezyna, to co? Jak odróżnić zapalenie skóry związane z nietrzymanie moczu i stolca od odleżyn.; Leczenie Ran 2016;13(4):157-163. DOI: dx.doi.org/10.15374/LR201602
- Zalecenia konsultanta Krajowego w dz. Pielęgniarstwa w sprawie prowadzenia profilaktyki odleżyn u pacjentów hospitalizowanych http://www.moipip.org.pl/media/doc/konsultanci/04.pdf
- Wesołowski R., Woźniak A, Gackowska M., Jurecka A., Odleżyny jako problem interdyscyplinarny – rola fizjoterapeuty oraz dietetyka w procesie leczniczym. Wiosna Młodych Fizjoterapeutów 2013, Rozdział 4, Wydawnictwo: Wydawnictwo Uczelniane WSG, strony.51-62
- Odleżyny-zapobieganie i leczenie. Krótki przewodnik po produktach Coloplast. https://www.coloplast.pl/Global/Poland/ULOTKI%20PDF/WSC/odlezyny%20przewodnik.pdf
- dr hab. n. med. D. Janczak, Odleżyny, Chirurgia po dyplomie nr 02, kwiecień 2018, ISSN: 2449-9668
- https://www.opiekunowie.eu/2017/07/poznajemy-skale-oceny-ryzyka-rozwoju.html
-